Znameniti profesor Milutin Milanković

Piše: Vojislav Gledić

Povodom incijative Udruženja ,,Milutin Milanković“ da se tom znamenitom srpskom i svjetkom naučniku uskoro otvori muzej, korisno je ovdje ukazati na jedan period iz njegovog života i rada.
Iz velike evropske metropole Beča, u kome je proveo kao student i građevinski inženjer mnoge godine svoje mladosti, Milutin Milanković (Dalj, 18. maj 1879 – Beograd, 12. decembar 1958) doputovao je u jedan mali balkanski grad. Upravo je tada Beograd počeo da se izgrađuje i da se postepeno, ali kasnije sve ubrzanije, modernizuje i evropeizuje.

Dugogodišnja turska vladavina je ostavila teške posljedice, ali se počeo osjećati novi duh pun nacionalnog poleta, zanosa, duhovne i materijalne snage. Trebalo je izgrađivati mladu zemlju i stvarati nove materijalne i duhovne vrijednosti. Milanković je osjećao svu odgovornost i značaj tadašnjih potreba pa se punom snagom, ljubavlju i entuzijazmom prihvatio svog profesorskog poziva. Uporedo sa tim, naglo je porastao interes i za naučni rad, pa i na području klimatologije.

Ustanovio je Milanković da je to područje, ne samo za našu rodnu planetu (Zemlju), ostalo nekako po strani pa je, stoga, nastojao da ga matematički obradi i dovede do istog stepena egzaktnosti kao što je to bio slučaj i sa drugim područjima tadašnje fizike, astronomije, racionalne i nebeske mehanike.
Nastavu na položaju vanrednog profesora primijenjene matematike, u okviru koje su se nalazile racionalna i nebeska mehanika kao i teorijska fizika, Milanković je otpočeo na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 3. oktobra 1909. g. U to vrijeme Filozofski fakultet je imao veoma mali broj nastavnog osoblja.

„Filozofski fakultet beogradskog Univerziteta, kakvog sam ga onda zatekao, imao je osam redovnih i deset vanrednih profesora – piše Milanković. – Da ih nabrojim poimenice. Redovni su bili: Sima Lozanić, Đorđe Stanković, Draža Pavlović, Sava Urošević, Jovan Cvijić, Bogdan Popović, Mihailo Petrović i Svetolik Radovanović, a vanredni Živojin Đorđević, Nikola Vulić, Branislav Petronijević, Aleksandar Belić, Stanoje Stanojević, Pavle Popović, Milan Nedeljković, Vasilije Đerić, Jovan Skerlić i Jovan Radonić.“

Milanković je, zapravo, naslijedio upražnjeno mjesto nastalo poslije napuštanja katedre primijenjene matematike koju je prethodno držao Kosta Stojanović (Alaksinac, 1867 – Beograd, 1921), talentovani matematičar, ali i veoma istaknuti političar. Još od 1900. g. on je izabran za poslanika, a 1906. g. je ušao u kabinet Pašićeve vlade. Pored matematike, napisao je i nekoliko značajnih radova iz fizike, filozofije i ekonomske politike, a posebno mu je značajno djelo pod naslovom ,,Osnove teorije ekonomske vrijednosti“. Milanković je trebalo da drži predavanja iz tri razne oblasti, a na redovnim studijama u Beču nije slušao ni nebesku mehaniku ni teorijsku fiziku.

Stoga se morao temeljito pripremati i za predavanje ovih oblasti, pored racionalne mehanike koju je slušao na Velikoj školi u Beču. Talentovan, agilan i veoma poletan, on se upustio u samostalno izučavanje navedenih nauka. Tada je došla do izražaja njegova sposobnost samostalnog učenja i ulažanja u nova naučna područja. Upravo na tu stranu njegovog rada je posebno pozitivno uticao njegov bivši profesor Vladimir Varićak. Bila je srećna okolnost da je najprije, u okviru Milankovićevog višegodišnjeg kursa, trebalo predavati racionalnu mehaniku.

Imao je, u početku, mali broj slušalaca. Svi su oni rado posjećivali njegova predavanja. Lijepo i živo je predavao, nastojao da podrobno izloži i rastumači pojedine oblasti. Nastojao je da po reakciji svojih slušalaca ocijeni da li su i do kog stepena razumjeli njegova izlaganja.

Pisao je obrasce polako, pregledno i čitko, objašnjavao način i smisao njihovog dobijanja. Uz teorijska i apstraktna izlaganja nastojao je da ukaže i na glavne etape istorijskog razvoja. Smatrao je da se određeno područje ne može valjano razumjeti ako se, makar i u najkraćim crtama, ne shvati i protumači istorijski tok njegovog nastanka i razvoja.

Obično bi svoja predavanja popunjavao i zanimljivim pojedinostima iz života velikana nauke, posebno nekim anegdotama i neobičnim zgodama. To je izazivalo osvježenje i pojačavalo interesovanje na njegovim časovima.
,,Čitajući istoriju nauka uvidio sam – naglašava Milanković – da se iz udžbenika ne vidi kako su nauke nastale, već samo njihovo sadašnje stanje do kojeg se došlo iz prvobitnih koncepcija njihovih stvaralaca kasnijim dodavanjem poznijih prerađivača. A ja sam želio da vidim kako se nauka stvara, a ne kako se prekrojava u moderniji oblik. Prva znanja o tome stekao sam iz Mahovog i iz Kantorovog djela, no još više iz velike njemačke serijske publikacije Ostwald’s Klassiker „.

Stoga je i svoje studente nastojao da uputi u istorijske tokove kako bi bolje, dublje, ljepše i svestranije upoznali temeljne djelove nauka i u istorijskom pregledu nastanka i razvoja.
Upravo zbog Milankovićevog odličnog poznavanja pojedinih neobičnih, pokatkad i atraktivnih podataka, na njegovim časovima je vladala opuštena i topla atmosfera. „Zato je u mojoj slušaonici vladalo veselo raspoloženje; đaci su voljeli mene, a i ja njih“, podvlači Milanković. „Nisu mi zamerali što sam bio strog na ispitu, jer nisam nikome činio nepravde; znalo se: ko ne zna, mora da padne, a ko zna, mora da prođe na ispitu. Zato je bilo malo njih koji bi nepripravni izlazili na ispit.

Dobar uspjeh svoga naučničkog rada imam da zahvalim i tome što su nam onda baš naše srednje škole davale i spremnije učenike.“ Za svako svoje predavanje se sistematski pripremao, pisao čitke i pregledne bilješke koje su sačuvane i uvijek pokazuju temeljitost i pedantnost njegovog nastavičkog rada.
Nikada profesor nije želio da određena područja ili pojedinosti preskoči ili da ih unekoliko zaobiđe. Tražio je od svoji slušalaca da ga pitaju o svemu onome što im je nejasno ili manje pristupačno kako bi on tom pitanju posvetio dužnu pažnju. Svagda je, uz detaljno izlaganje savremenog stanja nauke, naročitu pažnju poklanjao nekim bitnim pojedinostima jer je smatrao da se nauka može u potpunosti shvatiti samo kada se, pored njenog savremenog stanja, prikažu i odgovarajući tok nastanka i rzvoja. ,,Kad sam postao naučnik, počeo sam se baviti istorijom nauke, jer sam, još kad sam spremao doktorski ispit, uvidio da se svaka nauka može samo onda u potpunosti shvatiti, kad se upozna njen postanak i postepeni razvitak“ – naglašava Milanković.

U početku je Milanković stanovao kod djeda Mite u maloj Mišarskoj ulici, ali se uskoro uselio u jedan stan, zapravo sobu koja se nalazila u Balkanskoj ulici (u blizini hotela „Moskva“). Stekao je širi krug prijatelja među svojim kolegama, od kojih posebno treba izdvojiti matematičare Bogdana Gavrilovića i Mihaila Petrovića (Miku Alasa). Bogdan Gavrilović (1863-1947) je bio profesor Velike škole a kasnije i univerziteta u Beogradu, i to na Tehničkom fakultetu, kao i redovni član Srpske kraljevske akademije. Prestao je da se bavi naukom 1907. godine. Prijateljstvo sa slavnim matematičarem Petrovićem je ostalo u veoma živoj i trajnoj uspomeni Milankovića i on je o tome napisao i jednu posebnu knjigu. Dugo godina su dijelili zajedničku radnu sobu (kabinet) na Univerzitetu, ali su se temperamentom i stilom naučnog rada umnogome razlikovali.

Petrović je bio vispren i lucidan matematičar, brzo i neočekivano rješavao složene matematičke probleme, često u „hodu“, dok je Milanković svoje naučne radove stvarao postepeno i uporno godinama, neprekidno ih usavršavajući, upotpunjujući i proširujući.
Postao je državljanin Kraljevine Srbije 1910. godine i upisao se u vojne obveznike kao rezervni oficir. Upravo su tada počeli burni i sudbonosni istorijski događaji kroz koje je i Milanković prolazio.

Učesnik je balkanskih i Prvog svjetskog rata. O balkanskim ratovima piše detaljno i veoma slikovito u svojim ,,Uspomenama“. Upravo na samom početku Prvog svjetskog rata Milanković se oženio. Njegova majka je željela da se njen sin oženi Srpkinjom, a nikako da uzme za suprugu Njemicu. U Beču i u Austrougarskoj je dolazio u ozbiljno iskušenje da svoje ljubavne veze kruniše brakom.

Ali pored majčinog upozorenja, koje je uvijek bilo prisutno u njegovopj podsvijesti, stalno je bio veoma mnogo zaposlen bilo učenjem i profesionalnim radom bilo, pak, naučnim istraživanjima.
Oženio se Hristinom, zvanom Tinka, Topuzović, rođenoj u Šapcu (12. marta 1884). Do povezivanja sa ovom lijepom, obrazovanom, požrtvovanom i skromnom djevojkom došlo je posredstvom Olge, supruge poznatog srpskog istoričara Stanoja Stanojevića (1874–1937), profesora Univerziteta u Beogradu i člana Srpske kraljevske akademije nauka. Inače, Milanković se dugo kolebao (predomišljao) prije nego što je iskazao svoje sudbonosno „da“. Upravo kada se našao na svadbenom putovanju u svom rodnom Dalju, otpočeo je Prvi svjetski rat. Kako je u to vjrieme bio državljanin Srbije, sa kojom je Austrougarska bila u ratnom stanju, Milanković je zarobljen. Zatvoren je u jednu staru zapuštenu žandarmerijsku kasarnu koja se nalazila u selu Turanj, u blizini Karlovca. Kasnije je premješten u Osijek i tu utamničen.
„Sjedoh na krevet, obazreh se po sobi i stadoh da se uživljujem u svoj novi društveni položaj – piše Milanković o prvim danima svog zatočeništva. – Ovo usamljeno sopče, daleko od moje ljudske graje, izgledalo mi je kao stvoreno za naučni rad; tu mi neće niko dosađivati i uznemiravati me. Hajde da iskoristim ovakvu zaista jedinstvenu priliku… U mome ručnom koferu koji sam ponio sobom nalazili su se moji već štampani ili tek započeti radovi o mome kosmičkom problemu; tu je bilo i čiste hartije. Počeh da prelistavam te spise, uzeh u ruke svoje vjerno pero, stadoh da pišem i računam.“
Zauzimanjem njegove žene Tinke, koja se obratila mnogim uticajnim Milutinovim rođacima i prijateljima, ovaj profesor je nakon teških dana provedenih u logoru Nežider (gdje su vladali izuzetno teški uslovi i neprekidno kosila smrt), uspio da se preseli u Budimpeštu. Tome najviše može da zahvali svom ujaku Vasi i ranijem profesoru matematike Čuberu, koji je nastavio da gaji prijateljstvo prema svom ranijem učeniku i doktorantu. O tome, nakon Tinkinog odobrenja njene molbe da joj se muž može preseliti u Budimpeštu, Milanković piše u svojim ,,Uspomenama“, između ostalog, i sljedeće:
„Bio je baš katolički Badnji dan 1914. Poče da se hvata prvi sumrak, a mene pozvaše u kancelariju Uprave logora. Onde me dočeka onaj simpatični oficir… stište mi prijateljski ruku i reče: ,Čestitam vam! Sada baš stiže telegrafsko naređenje da vas otpustim iz logora i predam civilnim vlastima. Ovdje je već jedan činovnik sreskog načelstva.

Pođite sa njime onamo da svršite sve formalnosti. Želim vam svako dobro. Isporučite moje pozdrave i vašoj poštovanoj gospođi.“
Milanković je tokom Prvog svjetskog rata proveo u Budimpešti pune dvije i po godine. Dan nakon njegovog dolaska u glavni grad Mađarske, gdje se morao prijaviti policiji i biti pod njenom kontrolom, obavijestio je telegrafski suprugu Tinku da mu se i ona pridruži. Uskoro su našli lijepu namještenu sobu u kojoj se nalazio i poveći pisaći sto i klavir. „Ja sjedoh za sto, a Tinka za klavir i okrepismo se svojim zanimanjima“ – piše Milanković. Imao je priliku da se sretne sa mnogim ondašnjim znamenitim Srbima koji su živjeli u Budimpešti. Posebno su značajni razgovori i razmjena mišljenja sa poznatim narodnim tribunom Svetozarom Pribićevićem (Glavičane, 1875 – Prag, 1936), koji je bio diplomirani matematičar i fizičar (studije je završio u Zagrebu). Poslije kraćeg bavljenja nastavničkim poslom, Pribićević se potpuno posvetio politici od 1903. godine.

„Dok je Svetozar Pribićević strahovao, poboljevao i očajavao, ja sam zadovoljno sjedeo pri svome poslu – podvlači Milanković. – Prvi zadatak koji je stajao preda mnom bio je da prikupim cjelokupnu naučnu literaturu koja je stajala u bilo kakvoj vezi sa mojim poslom. U tome sam vrlo brzo uspio. Još prvog dana svog boravka u Pešti uputih se u mađarsku Akademiju nauka.“
Milanković je veoma studiozno i savjesno radio na svojoj teoriji klimatskih promjena. Već je od tada objavio niz zapaženih studija, rasprava i članaka, ali je želio da sve to objedini i da pruži jednu zaokruženu matematičku celinu.

Imao je na raspolaganju bogatu i raznovrsnu literaturu, a on ju je mogao pratiti na njemačkom i francuskom jeziku (što ga je naučio još tokom studija i za vrijeme jednog kraćeg boravka u Ženevi). Koristio je, takođe, i bogatu biblioteku, sa širokim fondom časopisa, Centralnog meteorološkog instituta u Budimpešti. Uporedo sa svojim radom, pomno je pratio i sve tekuće događaje i zbivanja u toku Prvog svjetskog rata, jer se radilo i o biološkom opstanku srpskog naroda. Posebno ga je rastužila vijest da mu je majka umrla na Aranđelovdan, 21. novembra 1915. g. posljie duge i teške bolesti u 59. godini u Dalju. „Cijeli život je posvetila svojoj djeci besprimjernom ljubavlju i požrtvovanjem, a završila u trenutku naše najteže nacionalne tragedije. Ta nesreća skrha mi dušu i baci u očajanje“ – podvlači Milanković.
Poslije tog tužnog događaja Milankoviću se, ipak, osmjehnula sreća i uskoro je dobio jedino dijete u životu. Upravo na katolički Božić 1915. godine dobio je sina Vasilija. „Odjednom čusmo kako je Tinka završila i ubrzo iza toga dečji plač – bilježi svoje utiske Milanković, koji se nalazio ispred budimpeštanske bolnice u kojoj se njegova supruga porađala. – Obli me znoj i približih se vratima. Bila su zabravljena. Počeh da osluškujem. Ljekarka i babica razgovarale su mađarski (koji Milanković nije razumio, prim. V. G.).

Iz njihovog razgovora razumeo sam samo riječ ‘kiš fau’, što znači muškarac. Srce mi poigra od radosti. Poslije nekoliko trenutaka otvoriše se vrata sobe, a babica mi trijumfalno, kao da je to njena zasluga, saopšti da mi je žena rodila sina.“ Svome sinu je dao ime po svom ujaku Vasiliju Vasi kojega je mnogo volio i koji mu je mnogo pomagao u životu.

Nakon golgote srpske vojske i njene herojske borbe i proboja Solunskog fronta, Srbija je uskoro cijela oslobođena. I ne samo ta teritorija nego i sve porobljene zemlje Južnih Slovena. Nastalo je novo istorijsko razdoblje, a Milanković se sa porodicom vratio iz Budimpešte u Beograd. U tome mu je pomogao kapetan jednog putničkog broda, Englez, komandant parobroda ,,Gizela“. U Beograd je sa porodicom stigao (poslije ugodne trodnevne vožnje) 15. marta 1919. godine, čime se, zapravo, završilo njegovo petogodišnje „burno svadbeno putovanje“.
Poslije povratka u domovinu, koja se tada zvala Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i bila znatno šira od Srbije koju je napustio na početku Prvog svjetskog rata, Milanković je nastavio svoju profesorsku karijeru i svoj intenzivan naučnoistraživački rad. Upravo je 1919. g. stupio novi zakon i uredba za Beogradski univerzitet da se ukida dotadašnje ograničenje broja redovnih profesora (numerus klauzus) pa je tako on odmah tada, u okviru desetak vanrednih profesora, proizveden u zvanje redovnog profesora. Tada su osnovana i nova tri fakulteta: Medicinski, Poljoprivredni i Bogoslovski. Ukaz o Milankovićevom postavljenju za redovnog profesora univerziteta je potpisan 29. septembra 1919. g. Plata mu se odmah povećala čak šest i po puta, ali je inflacija (usljed teškog ratnog i poratnog stanja) učinila svoje tako da plata nije odražavala svoje nominalno uvećanje.
Zatekao je stan u ispravnom stanju sa svim nedirnutim nameštajem, ali je parobrodom iz Budimpešte dovezao mnoge stvari za svoje pokućstvo. U međuvremenu je, međutim, imovina njegove žene Tinke u Šapcu (posebno kuća) pretrpjela velika razaranja i izgubila na vrijednosti. Materijalne prilike su postale dosta teške, ali mu je pomoglo njegovo zvanje i znanje građevinske tehnike. Angažovan je u mnogim velikim projektima koji su se naveliko ostvarivali u ondašnjoj Jugoslaviji.

Posebno je bio uposlen oko konstrukcije, nadgledanja i kontrole izgradnje novih aerodroma na Bežaniji, u Zagrebu, Skoplju, Kraljevu i Pančevu. Gradili su se i mnogi veliki hangari i zgrade (posebno velika palata za potrebe Vazduhoplovstva u Zemunu).

Milanković je bio angažovan i kao vrstan stručnjak oko izgradnje mnogih drugih objekata. Ovdje navodimo samo one najvažnije. To su Uprava monopola duvana i velika fabrika u Nišu, i stovarišta duvana u Skoplju, Velesu, Kavadarcima i Čapljini. Zatim tu treba navesti i njegovo učešće oko izgradnje objekata Narodne banke, koja je podigla fabriku novčanica u Topčideru i svoje filijale u Skoplju i Bitolju. Veoma angažovani i odgovorni građevinski posao je, naravno, zahtijevao veliki trud, znanje i iskustvo, ali je donosio i znatan finansijski prihod već osiromašenoj porodici Milanković.

To je Milutinu omogućilo da često putuje na odmor po raznim ljetovalištima i banjama, a posebno da tamo šalje svoju ženu Tinku i sina Vasilija. Putovanja u inostranstvo su ga osvježavala, a i pružala mogućnost da prisustvuje raznim značajnim naučnim kongresima, skupovima i sastancima. Često se susrijetao sa mnogim poznatim naučnicima koji su se bavili istom naučnom oblašću koju je Milanković upražnjavao.
Milanković je objavio veliki broj značajnih naučnih rasprava u ,,Glasu“ Kraljevske akademije nauka, ali i u mnogim drugim poznatim naučnim časopisima (posebno u ,,Radu“ Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu). Za dopisnog člana Srpske akademije nauka je primljen 1920, a za redovnog (pravog) člana četiri godine kasnije – 1924. Svoju pristupnu besjedu pod naslovom ,,Kalendar Zemljine prošlosti“ kao redovan član Akademije održao je godinu dana kasnije – 7. marta 1925. godine. Taj rad, pod naslovom ,,Kalenar Zemljine prošlosti“ od M. Milankovića objavljen je u ,,Glasu“ Srpske kraljevske akademije 1926. godine.
Preko tri decenije je bio redovni član SKA, te najznačajnije i najprestižnije srpske naučne ustanove i dao veliki doprinos njenom ugledu u svijetu. Inače, Akademija je, pored stalne i redovne publikacije ,,Glasa“, objavljivala (između dva svjetska rata) svoj Bilten od 1933. godine na francuskom jeziku (već 1936. Bilten je imao razmjenu sa preko 700 stranih instituta i naučnih društava). Tri puta je biran za potpredsednika Srpske akademije nauka i umetnosti, a jedno vrijeme je bio i direktor Astronomske opservatorije u Beogradu. Bio je, takođe, član Jugoslavenske akademije u Zagrebu (kao dopisni član je izabran 1920. godine), a važio je kao ugledni pripadnik mnogih značajnih naučnih ustanova i društava u poznatim svjetskim metropolama.
Između dva svjetska rata Beogradski univerzitet znatno se proširio i primao studente iz svih krajeva velike Jugoslavije. Milankovićeve obaveze na Filozofskom fakultetu su se smanjile jer se oslobodio predavanja iz racionalne mehanike i teorijske fizike. Nastavu iz racionalne mehanike je preuzeo Anton Bilimović (1879-1970), svjetski poznato ime, profesor i kasnije član SANU, a iz teorijske fizike Vječeslav Žardecki (1896-1962), ruski emigrant (krajem 1944. godine emigrirao i iz Srbije). Tako je ostalo da Milanković drži nastavu iz nebeske mehanike (a kasnije i iz istorije astronomije). Inače, u toku svoje višedecenijske karijere profesora, akademika i naučnika Milanković je objavio oko stotinu raznih većih i manjih radova, vrijednih priloga, od studija i monografija do članaka raznog obima i širine zahvaćane problematike.
Na naučnom planu i obavljanju mnogih stručnih i društvenih obaveza Milanković je, međutim, uvijek imao mnogo posla. On je bio izuzetno radan i kreativan čovjek tako da mu je takva stalna aktivnost postala sastavni dio svakodnevice. Bio je veoma agilan kada je bila u pitanju izgradnja novih naučnih ili stručnih poduhvata. Posebno je nastojao da se naučni potencijal novog Beogradskog univerziteta i Srpske akademije nauka što više poveća i stiče međunarodno priznanje i afirmaciju. Zanimljivo je ovdje prenijeti jedan odjeljak iz njegovih ,,Uspomena“ u kome se, sumarno, iznosi stanje matematičke nauke dvadesetih godina 20. vijeka u Beogradu.
„Teorijska matematika bila je u ono doba zastupljena ovim nastavnicima: Mihailom Petrovićem, Tadijom Pejovićem, Jovanom Karamatom i Milošem Radojčićem, uz koje je došao kao redovni profesor ruski matematičar Nikolaj Saltikov. Umjesto predratna dva nastavnika matematičkih nauka, Petrovića i mene, bilo nas je svega osam, od kojih su petorica bili redovni profesori.

Svi zajedno smo, u lijepoj raspodeli svojih struka, zastupali u cjelini glavne oblasti matematičkih nauka, a naša bogata biblioteka omogućavala nam rad na svim njihovim granama. Svojim naučnim raspravama punili smo ,Glas’ Srpske kraljevske akademije i njena posebna izdanja na stranim jezicima, a kada i ona postadoše uska za našu naučnu produktivnost, počesmo izdavati na stranim jezicima naš časopis ‘Publicacions mathematiques de Universite de Belgrade’, koji je uživaoj lep ugled i u stranom svijetu. Objavljivali smo svoje rasprave u u drugim stranim časopisima. Petrović svoja posebna djela matematičkih nauka na našem Univerzitetu. To je bilo zlatno doba matematičkih nauka na našem Univerzitetu.“
Kasnije je podmlađen nastavnički kadar na Beogradskom univerzitetu, posebno na Tehničkom fakultetu. Osnovani su instituti, matematički i numeričko-astronomski, a došao je iz Francuske i astronom Vojislav Mišković (1892-1976), profesor Univerziteta u Beogradu i redovni član SANU, koji je osnovao i organizovao rad nove beogradske Astronomske opservatorije. Održavane su redovne sjednice nastavničkog i naučnog saveta, a posebno je bila konstruktivna saradnja u tadašnjim institutima i odjeljcima Srpske kraljevske akademije. Bar jednom mjesečno su se sastajali najistaknutiji srpski matematičari na zajedničkim sjedeljkama i večerama u organizaciji Mihaila Petrovića – Alasa, na kojima su se služili ribarski specijaliteti.
Svojim velikim i raznovrsnim naučnim stvaralaštvom , specijalno na području klimatologije Zemlje i drugih nebeskih tijela, Milanković je stekao svjetsku slavu. Posebno treba naglasiti da je izgradio originalnu i značajnu naučnu teoriju koja mu je obezbijedila trajno mjesto među najznamenitim svjetskim naučnicima. Ovaj svestrani stvaralac, sa izrazitim spisateljskim talentom, napisao je i čitav niz djela iz raznih oblasti. Godinama se, naime, bavio pisanjem naučnih rasprava, monografija, studija i univerzitetskih udžbenika, a naročito naučnopopularnih djela, od kojih je najpoznatija njegova knjiga ,,Kroz vasionu i vjekove“.