Markuš: Spomenik dobrovoljcima iz ratova 1912-1918.

Piše: Jovan Markuš

U kompleksu Cetinjskog manastira nalazi se spomenik ratnim vojnim dobrovoljcima koji su iz Sjedinjenih Američkih Država krenuli na crnogorsko ratište u oslobodilačkim ratovima 1912-1918. g. od kojih su mnogi izgubili svoje živote želeći da se bore na strani Crne Gore.

Blagoslovom mitropolita Gavrila Dožića nacionalno Društvo srpska omladina iz mjesta Tonavah u saveznoj državi Nevada u Sjedinjenim Američkim Državama podiglo je 1921.g. spomenik svojim članovima ratnim vojnim dobrovoljcima.

Ovaj spomenik je skromne forme u obliku obeliska i na njemu se nalazi sljedeći natpis:

+
Društvo srpska omladina iz Stonopah Nevade Amerika

Balkanskog i Svjetskog rata otpremila je iz svoje sredine 122 dobrovoljca koji su kao čelik Srbi pohitali na branik svoje otadžbine od kojih su položili svoje mlade i borbene živote za oslobođenje i ujedinjenje našeg troimenog naroda. Društvo srpska omladina klanjajući se pred sjenkama svojih junaka podiže im ovaj spomenik za znak njihovog junaštva itd.

Imena dobrovoljaca, razna mjesta Crne Gore

Damjan Koprivica Banjani, Đoko Bošković Orahovo, Đorđe Bojović Nikšić Župa, Đuro Bigović Rudine, Milan Laušević Jezera, Vasil Jakić Šavnik, Jovan Raičević Nikšić, Milovan Kovačević Grahovo, Milo Dumović Releza, Vaso Pejović Crna Gora, Akim Stijačić Lastva Klobuh – Hercegovina, Jovo Marić Trebinje -Čičevo, Tomo Milinić Bileća, Krsto Spajić Zupci, Mitar Kuljača, Vido Kuljača Paštrovići – Boka Kotorska
1921. g.
Slava im.
Izradio Stanko Lepetić

Spomenik je izradio poznati lokalni klesar toga vremena Stanko Lepetić iz Boke Kotorske (Herceg Novi) koji je učestvovao u gradnji brojnih crkava i nadgrobnih spomenika u Crnoj Gori.

Iz dostupne literature za jedan broj ratnih vojnih dobrovoljaca poznato je kada i na kojim lokacijama su izgubili živote, a za dobar broj njih su neophodna dalja istraživanja.

Krajem 1915. g. oko 500 ratnih vojnih dobrovoljaca kako iz Crne Gore tako i Srba iz Boke Kotorske, Bosne i Hercegovine, Dalmacije, Like i Sjedinjenih Američkih Država krenulo je u Italiju sa željom da se preko Jadranskog mora zaputi u Crnu Goru i učestvuju na crnogorskom ratištu u borbama protiv austro-ugarske armije. U to vrijeme položaj Crne Gore bio je veoma kritičan, Austro-ugarske trupe su već okupirale Srbiju, vojska kraljevine Srbije ostupala je preko Kosova i Metohije, sjeverne Crne Gore prema Podgorici dok se jedan broj pripadnika srpske vojske povlačio od Prizrena pa preko sjeverne Albanije prema Skadru. Srpski vojni ratni dobrovoljci koji su iz Amerike krenuli prema Crnoj Gori došli su u Italiju na Badnje veče po starom kalendaru 24.decembra 1915.g. po novom 6.januara 1916. g. i ukrcali se u italijanski parobrod Brindizi. Parobrod iz istoimene luke Brindizi na krajnjem jugu Italije krenuo je prema crnogorskoj obali u toku noći a pred svitanje brod je naišao na minu i potonuo je. Od 500 dobrovoljaca njih 387 izgubilo je živote u uzburkanim vodama Jadranskoga mora.

Među ostalima, živote su izgubili i pojedini borci koji se pominju upravo na natpisu spomenika u cetinjskom manastiru i to: Damjan Koprivica iz Banjana, Đoko Bošković iz Grahova, Đorđe Bojović iz Nikšićke Župe, Đuro Bigović iz Rudina, Jakić Vasil iz Šavnika, Akim Stijačić iz Lastve Trebjeske, Jovo Marić iz Čičeva kod Trebinja, Krsto Spajić iz Zubaca i Mitar Kuljača iz Paštrovića.

O spomeniku u unutrašnjem kompleksu Cetinjskog manastira do sada nije pisano, izuzimajući jedan članak prof Predraga Vukića u časopisau Svetigora koji je objavljen prije nekoliko godina.

(www.mitropolija.com)