Crven ban ili Bezobrazne riječi

• Danas je valjda i deci jasno da je „CRVEN BAN“, kao popularno izdanje koje sadrži 121 „osobitu pjesmu i poskočicu“ iz Pete (neobjavljene) Vukove pjesmarice, imalo sreće da 1979. godine u biblioteci „Erotikon“ (Prosveta–Beograd) bude objavljeno za najširu javnost zahvaljujući pokretu koji je šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka krenuo sa Zapada i brzo osvojio svet.
• Reč je o pokretu koji je imao za cilj oslobađanje sputanog govora i ponašanja vezanog za erotsko. Ime pokreta je u istoriji subkulture novijeg vremena poznato pod nazivom – SEKSUALNA REVOLUCIJA.

Autor: Dragan R. Mlađenović

„Bezobrazne riječi ženskih pjesama“
Prvo veliko leksikografsko delo Vuka St. Karadžića (Tršić, 1787 – Beč, 1864) je „SRBSKI RJEČNIK“ koji je sastavio i objavio u Beču 1818. godine. U ovaj prvi „Rječnik“ Vuk je bez posebnog odabiranja uneo sve reči koje su upotrebljavane u tadašnjem živom srpskom narodnom govoru, pa su se tu našle i one „bezobrazne“ vezane za erotsko, koje se u pristojnom društvu ne izgovaraju.
U Prvoj knjizi „Srbskih narodnih pjesama“ Vuk je objavio čak osam stotina lirskih srpskih narodnih pesama, koje je on nazivao „ženskinjem“. Pun naslov knjige je glasio: „Srbske narodne pjesme, skupio ih i na svijet izdao Vuk Stefanović Karadžić, knjiga prva, u kojoj su različne ženske pjesme“ (Beč, 1841). Za ovu prvu veliku zbirku SNP Vuk je izvršio strog odabir tako što je u knjigu uneo samo one pesme koje u sebi nisu sadržavale „bezobrazne“ reči.
Kratka i za današnje pojmove potpuno bezazlena igra s pevanjem iz Srema pod naslovom „Znanje“ u trenutku odabira bacila je Vuka u brigu, jer nije bio siguran da će proći kod (pre)stroge bečke cenzure. No, ipak je prošla. Evo te poskočice:
„Oj devojko, oj Milena!/ Sedi meni kraj kolena;/
Ni mi nismo divlji ljudi,/ I mi znamo gdi se ljubi:/
Udovice među oke,/ A devojke među dojke.
(Prva knjiga, br. 582)
Taj Vukov oprezan uredničko–redaktorski postupak je bio razumljiv ako se uzme u obzir da su tada bečki cenzori bili u stanju da zbog jedne „bezobrazne“ pesme ili čak samo jedne „problematične“ reči zabrane štampanje i objavljivanje čitave knjige u kojoj se ona nalazi.
„Samo za naučnu upotrebu“
Pesme koje Vuk iz ovih razumljivih razloga nije objavio ostale su u njegovim rukopisima. Tih 367 lirskih („ženskih“) srpskih narodnih pesama „bezobraznog“ sadržaja, koliko ih je bilo i ostalo u Vukovom rukopisu, Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) je objavila kao Petu knjigu SNP, ali sa važnom naznakom i napomenom da je „SAMO ZA NAUČNU UPOTREBU“. Pun naslov Pete knjige glasi: „Srpske narodne pjesme iz neobjavljenih rukopisa Vuka Stef. Karadžića, knjiga peta, `Osobite pjesme i poskočice`“, (SANU, Beograd, 1974).
Ilustracije radi, evo jedne pesme iz Pete knjige (br. 8 „Najbolje mjesto za selo“) koja je po današnjim merilima sasvim bezazlena, a koju su 1974. kao „osobitu“ i „bezobraznu“ mogli da čitaju samo naučnici SANU:
– Ajde selo da selimo!/ Gdje ćemo ga naseliti?/ Među oči djevojačke./
Tu ne može selo biti!/ Nema šume, nema vode,/ Nema zemlje za oranje!
– Ajde selo da selimo!/ Gdje ćemo ga naseliti?/ Među ruke djevojačke./
Tu ne može selo biti!/ Nema šume, nema vode,/ Nema zemlje za oranje!
– Ajde selo da selimo!/ Gdje ćemo ga naseliti?/ Među grudi djevojačke./
Tu ne može selo biti!/ Nema šume, nema vode,/ Nema zemlje za oranje!
– Ajde selo da selimo!/ Gdje ćemo ga naseliti?/ Među noge djevojačke./
E tu može selo biti!/ Ima šume, ima vode,/ Ima zemlje za oranje!
„Crven ban“
Zahvaljujući ponajviše inicijativi Blagoja Jastrebića (1941–79), književnika i tada glavnog urednika izdavačke kuće Prosveta–Beograd, odabrani deo Vukovih „osobitih pjesama i poskočica“ su iz uskog kruga naučnika i istraživača SANU „oslobođene“ već posle pet godina (1979) i bivaju objavljene i dostupne široj čitalačkoj publici kao zbirka „CRVEN BAN – erotske narodne pesme“ (Prosveta–Beograd, 1979).
Jastrebić se po ovoj knjizi uskoro proslavio, jer ju je publika rado prihvatila. Priređivač i urednik je u „Crven ban“ uneo 121 „osobitu“ pesmu od postojećih 367 koliko ih je bilo u zbirci SANU („samo za naučnu upotrebu“). (Zoran Radisavljević, „Pocrveneo `Crven ban`”. Politika, 19.01.2008)
Pojava te knjige je izazvala žučne diskusije, pri čemu je Jastrebić bio napadan da je prikazao Vuka na nedoličan način. (Z. Radisavljević, isti članak) Višemesečna rasprava vodila se javno preko štampe pri čemu je Jastrebić branio stavove da „sve to pripada narodu i kulturi ovog naroda“.
U pogovoru zbirke „Crven ban“ Blagoje Jastrebić, naglašava da se, za razliku od epike sa izmišnjenim junacima koji „džilitaju kopljem nebu pod oblake“, i „ženskim pjesmama“ u kojima se tuguje poput „plavog zumbula i zelene kade“, u „osobitim pjesmama i poskočicama“ pojavljuje svakodnevni narodni život u punoj meri, bez namere da zasmejava, već je izraz posebnog sticaja različitih stvarnih životnih zgoda i nezgoda. Štaviše, iz ovih pesama progovara krepko životno zdravlje, a narodni pevač kao da hvali život čije se lepote ne može dovoljno nauživati. Kad se „svade pica i guzica“, onda je taj „zaplet“ baš sasvim smešan. U najuspelijim šaljivim pesmama i bećarskim poskočicama u malo reči narodni pesnik nalazi istinske iskaze i izraze životne situacije i mladalačke radosti: „Zora sviti/ Još na kiti/ Tiho drema/ Snaša Vema“; ili: „Haj, haj, te u gaj – / Al` u gaju same daju!“
Seksualna revolucija
Danas je valjda i deci jasno da je „CRVEN BAN“, kao popularno izdanje koje sadrži 121 „osobitu pjesmu i poskočicu“ iz Pete (neobjavljene) Vukove pjesmarice, imalo sreće da 1979. godine u biblioteci „Erotikon“ (Prosveta–Beograd) bude objavljeno za najširu javnost zahvaljujući pokretu koji je šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka krenuo sa Zapada i brzo osvojio svet. Reč je o pokretu koji je imao za cilj oslobađanje sputanog govora i ponašanja vezanog za erotsko. Ime pokreta je u istoriji subkulture novijeg vremena poznato pod nazivom – SEKSUALNA REVOLUCIJA.