Da li je Rusija naučila istorijsku lekciju?

Piše: Igor Damjanović

Nakon što se „vratio iz kome među žive“, ruski bloger i jedna od istaknutijih figura ruske liberalne opozcije Aleksej Navaljni izjavio je da je naređenje za njegovo uklanjanje izdao lično predsjednik Putin i to ni manje ni više nego oružjem za masovno uništenje. Za mnoge u Rusiji ovo predstavlja očekivan razvoj događaja i izjava u tamošnjoj javnosti nije odjeknula kao senzacija.

Već godinama Aleksej Navaljni pokušava da u Rusiji postane krupna politička figura. U to svrhu često je prozivao ministre, gradonačelnike, gubernatore, rukovodioce državnih preduzeća i posebno ruskog predsjednika. Izuzev relativnog uspjeha na izborima za gradonačelnika Moskve 2013. godine kada je osvojio 27%, dobrim dijelom zahvaljujući rekordno niskoj izlaznosti od svega 32%, politička opcija koju zastupa Navaljni po anketama nikada nije prebacila 5% na teritoriji cijele države. U biračkom tijelu ovog nedavno „vaskrslog opozicionara“ diferenciraju se 2 dominantne grupacije, buntovna gradska omladina i stari disidenti, koji još od vremena SSSR-a, sa izuzetkom epohe Jeljcina, sa jednakim žarom mrze predstavnike vlasti u svojoj državi.

Uprkos što većinu svoje podrške crpi iz liberalnih krugova ruskog društva njegovi svetonazori nijesu posve liberalni. Recimo često je kritikovao imigracionu politiku Rusije, zalažući se za uvođenje dopunskih ograničenja na ulazak u zemlju ljudima drugih etničkih i religioznih grupa porijeklom iz bivših sovjetskih republika. Uprkos populističkim parolama, nekoliko zapaženih dokumentarnih priloga i 2,3 miliona pratilaca na svom YouTube kanalu, Navaljni i njegova politička grupacija ostajali su na periferiji ruske društveno političke scene. Poslednja afera ne samo da će mu teško pomoći da se odatle pomjeri, već i realno prijeti njegovom političkom nestanku.

Ako bi na anketirali prosječnog građanina Ruske Federacije šta misli o SAD i Zapadu, najblaži odgovor koji bi mogli dobiti je nepovjernje i poseban oprez. Ekonomske sankcije i učestala antiruska retorika zapadnih političara poslednjih godina doprinijela da se među običnim ruskim građanina učvrsti nepovjerenje prema Zapadu. Stoga, prosječan Rus, pa i onaj nezadovoljan politikom zvaničnog Kremlja, teško da će ikada prihvatiti političara koga guraju zapadni mediji i države. I ne samo Rus, sličan odnos prema Zapadu je i među ostalim narodima kojima je Ruska Federacija matična država, kojih je više od 120. Na Kavkazu recimo danas gotovo ne možete sresti nikoga ko bi vam rekao lijepu riječ o Americi i Zapadu.

Stoga, zaista je čudno kako Aleksej Navaljni ne razumije da će mu podrška zapadnih političara i kopiranje retorike da je „za sve kriv Putin“ prije zalijepiti etiketu „špijuna“ i „izdajnika“, odnosno oduzeti onih nekoliko procenata podrške u javnom mnjenju i potpuno devalvirati kakav takav kredibilitet koji je gradio kao borac protiv korupcije. U mjeri u kojoj mu bude rastao značaj na Zapadu, Navaljni realno rizikuje pad političkog rejtinga u domovini.

Novičok – bojni otrov koji ne ubija?

Retorika da ruska država truje opasnim bojnim otrovom „Novičok“ nepoželjne nije nova. Sjetimo se samo neubjedljive verzije da je Sergej Skripalj, bivši oficir vojne službe GRU u Rusiji osuđen zbog dokazanog odavanja državnih tajni britanskoj Mi-6, zajedno sa svojoj ćerkom Julijom otrovan u Londonu, gdje je živio nakon odslužene zatvorske kazne za špijunažu u domovini.

Nekoliko mjeseci od rasplamsavanja afere, koja je imala za rezultat masovno protjerivanje ruskih diplomata širom Evrope, uključujući i Crnu Goru, objavljeno je da su se Julija i Sergej Skripalj nakon oporavka pod izmijenjenim identitetom preselili u Australiju. U ovoj aferi jedino nesporno je ključna uloga britanskog Mi-6, dok je kao glavni krivac označen ruski predsjednik Vladimir Putin, a da nijedan dokaz za takve tvrdnje nije ponuđen javnosti.

Zato, nameće se pitanje, da li je sam Navaljni u čitavom skandalu koji poslednjih mjesec i po dana dodatno opterećuje i ranije napete odnose Rusije i Zapada, zaista žrtva čiju situaciju zloupotrebljavaju zapadne tajne službe, ili ličnost koja je svjesno pristala da bude učesnik zavjere?

Mnogo toga je sporno u čitavoj priči, počev od misterioznog tretmana u berlinskoj klinici „Šarite“, preko učešća u laboratorije njemačkih oružanih snaga Bundesver u identifikaciji Novičoka u uzorcima Navaljnog, uključivanja laboratorija u Švedskoj i Francuskoj i potpune zatovrenosti za ruske stručnjake svih ovih istraživanja. U laboratorijskim i medicinskim izvještajima poslednjih nedjelja bilo je elemenata koji su zaudarali na politiku i spletke tajnih službi. 

Njemačka se oglušila na višestruke molbe zvanične Moskve da detaljni nalazi Alekseja Navaljnog budu opštedostupni. Idnikativna su najmanje dva momenta. Prvo, ljekari berlinske klinike „Šarite“, jednako kao i ljekari u Omsku, gradu u Sibiru u kome je Navaljni prvobitno hospitalizovan, nisu pronašli nikakakve tragove trovanja bojnim otrovom. Drugo, zbog čega Francuska i Švedska nisu odgovorile na niz pitanja, počev kakve su im podatke dostavili njemački vojni specijalisti iz Bundesvera, da li su ranije imali uzorak Novičoka i ako je od koga su ga dobili? S obzirom da incident sa Aleksejem Navaljnim može izazvati i globalne politički potrese, interpretacije i teze bez argumenata su nedopustive.

Rusija danas, kao i tokom istorije nesporno predstavlja direktnog konkuretna Zapada. Čak i kada su imali iste geostrateške ciljeve, savezništvo Rusije sa Zapadom je bilo iznuđeno kao u Drugom, odnosno nepouzdano kao u Prvom svjetskom ratu. U ovom momentu zapadnim tajnim službama pruža se prilika, da možda zaista ličnu nesreću i realne zdravstvene probleme istaknutog ruskog opozcionara, zloupotrijebe namećiću mu obavezu da iz osjećanja zahvalnosti napada vlast u svojoj zemlji bez dokaza.

Tokom Hladnog rata mnogo na različite načine zapadne tajne službe vrbovale su nezadovoljne u SSSR-u i nema sumnje da su se ikada odrekli te prakse. U ovom momentu teško je da bi mogli pronaći bolju figuru od Navaljnog za uticaj na ekstremno nezadovoljni sloj ruskog društva.

U kontradiktornoj opštoj situaciji koju je proizvela ova afera imamo SAD koje pozivaju Evropu da uvede nove sankcije i zaustavi gradnju već praktično završenog gasovoda „Sjeverni tok-2“, Navaljnog koji se protivi sankcijama, zatim EU koja traži podizanje optužnice za „pokušaj trovanja“ i ponovo Navaljnog koji odbija saradnju sa ruskim organima. Na optužbe pres-sekretra Kremlja Dmitrija Peskova da je saradnik amerike CIA-e, Navaljni je odgovorio najavom tužbe za klevetu.

Za sada nema najava da planira da se gotovo potpuno oporavljeni opozicionar iz Njemačke vrati u domovinu. Vjerovatno će i taj eventualni korak u najvećem stepenu zavisiti političke procjene najpovoljnijeg momenta.

Rusija je naučila istorijsku lekciju. Aleksej Navaljni ne samo da nema nikakve šanse da postane novi vođa revolucije, već što zapadni politički patronat nad njim bude vidljiviji, poput nedavnog susreta sa kancelarkom Angelom Merkel, to rastu šanse da izgubi i onu marginalnu podršku koju je do sad uživao u otadžbini.