Marksističko-lenjinistički pohod na civilazaciju (II dio)

Piše: Luka Kešeljević

U jučašnjem tekstu počesmo sa Lenjinom.

Da se vratimo samim korijenima marksističke misli, da se vroatimo Fojerbahu (1804 – 1872). Poslije Hegelove (rođen 1770.) smrti 1831. u Njemačkoj će njegova filozofija biti dominantna čije su temeljne crte d i j a l e k t i k a i p a n l o g i z a m. U grubo govoreći, Hegelova filozofija je summa summarum ne samo klasične njemačke i novovekovne, već i svekolike filozofije, od svojih jonskih začetaka (Mala Azija). Mnogo prije Hegela bilo je pokušaja sabiranja i stavljanja filozofske tradicije u jedan živi organizam, bilo je pokušaja zasnivanja istorije filozofije, ali niko do tada nije to uspio da zasvjedoči na krajnje konsekventan način. Rekosmo da je temeljna crta njegovog učenja panlogitam. Šta to znači? Pojednostavljeno govoreći, riječ je o tome da svijetom vlada u m (na grčkom nous, na njemačkom Wernuft). Na početku antičke epohe, grčki predsokratlvski mislilac Anaksagora uvodi pojam u m a i zbog toga Aristotel za njega kaže da je „trijezan među pijanima“. Um se, dakle, poima kao ono prvo, iskon, načelo iz koga sve ostalo proističe. Kasnije, hrišćanima su brojni pojmovi iz grčkog filozofskog vokabulara poslužili da svoje dogme racionalno zasnuju. Tako oni uzimaju pojam Logosa, što je u prevodu Bog – Tvorac, koji se ovaploćuje od Duha Svetoga i Marije Djeve i postaje Bogo-čovjek, Mesija koji spasava čovječanstvo. Dakle, Logos kao načelo i Uzrok koji vremenski stvara tvorevinu je takođe Um koji vlada tvorevinom, odnosno svijetom.

Hegelov genije, prilikom utemeljenja istorije filozofije kao filozofske a ne istorijske discipline uviđa da je u m „kopča“ koja koja svijet drži u poretku, odnosno, jedinstvo vlada mnoštvom i tom mnoštvu ne dozvoljava da se stvori haos. Otuda mislilac uvodi kovanicu „lukavstvo uma“, jer um žrtvuje mnoge prolazne kategorije, kao što su narodi, vladari, države da bi ostvario svoju svrhu. Um je, prema tome, neprikosnoveno načelo, ali ipak suočeno sa brojnim suprotnostima, koje uvijek nadvlada i koje mu služe održavanju poretka. Tu, dakle, uviđamo stalnu pokretnost, promjenjivost, što je, zapravo, identično dijalektici, koja je istovremeno borba suprotnosti, ali i ukidanje suprotnosti prilikom njenog transformisanja u nove – više stadijume. Tako je Hegelov eklekticizam (eklekticizam je kada se od više filozofskih sistema konstituiše novi sistem) uspio da iz svih dotadašnjih filozofskih sistema izvuče ono suštinsko i uzdigne ih na viši nivo, pa su tako dijalektika i panlogitam u međuzavisnom odnosu. „Što je umsko – to je zbiljsko“ riječi su kojima počinje „Filozofiju prava“. Nije redosled slučajan, um vlada svijetom, on razvija zbilju i dovodi je do svrhe.

Nakon Hegelove smrti, njegova filozofija je narednu deceniju bila dominantna u Njemačkoj. Međutim, ubrzo se kružoci koji su se nazivali l i j e v o h e g e l o v c i i
d e s n o g e g e l o v c i počeli da se razlikuju. Prvi su više baštinili dijalektiku, a drugi samu njenu sadržinu. Istaknuti lijevohegelovci s bili Ludvig Fojerbah i Karl Marks (1818 -1883). Fojerbah prestaje biti hegelovac već 1839, a Marks već ranih četrdesetih godina. Tih godina dolazi do raspada Hegelove škole i ubrzo, „filozofski diktator Njemačke“ u narednim decenijama na zapadnoj Evropi će biti „lipsali pas“.

Fojerbahov radikalni raskid sa Hegelom vidi se po potpunom odbacivanju tradicionalnih vrijednosti. Ranih četrdesetih godina piše prve ateističke spise, u prvom redu „Predavanja o suštini religije“. Sve se to donekle može sagledati kao obračun sa Hegelom. Hegelu on, prije svega, prebacuje pojmovni mistifikaciju stvarnosti. Po njemu, umjesto korištenja konkretnih pojmova i odnosa, Hegel mistifikuje stvarnost raznim pojmovima iz „Nauke logike“. Da navedemo primjer čovjeka: „Ako od čovjeka odbaciš ono, po kome je on čovjek, to mi možeš bez svake teškoće dokazati, da on nije čovjek. A kako što pojam čovjeka, iz iz kojeg si odbacio d i f f e r e n t i a m
s p e c i f i c a m čovjeka, nije više pojam o čovjeku, već o jednom izmišljenom biću, kakav je možda platonski čovjek (…) tako nije ni pojam bitka, iz kojeg si izbacio sadržaj bitka, više pojam bitka.“ (Ludvig Fojerbah, „Izbor iz djela“, prev. Vanja Sultić, Matica Hrvatska, Zagreb, 1956, str. 28-29.). Fojerbah, dakle, odbacuje ne samo Hegelove zaključke, već on odbacuje samu filozofsku tradiciju, zbog mistifikacije konkretnih pojmova, kakav je čovjek, koga treba postaviti na pijedestal, a celokupna „Hegelova je filozofija dakle kulminaciona tačka spekulativno-sistematske filozofije“ (Ludvig Fojerbah, „Izbor iz djela“, str. 26.).

Fojerbah pokušava da zasnuje jednu radikalnu antropologiju (nauku o čovjeku), koja neće, kako to on misli, maskirati čovjekovu suštinu. U toj njegovoj antropologiji više nema mjesta za religiju, jer po njemu, baš ona baca senku na čovjekovu suštinu, a nastaje iz neznanja, straha i egocentrizma. Brojni teisti bi se, možda složili sa Fojerbahom oko prva dva razloga, a oko trećega sigurno ne. Fojerbah smatra da je čovjek stvorio Boga po svome liku, a ne da je Bog stvorio čovjeka po svom liku i podobiju, kako naučava hrišćanska teologija i antropologija. Evo mjesta koje to potvrđuje: „B o ž a n s k a b i t n i j e n i š t a d r u g o do ljudska bit i li bolje: b i t č o v j e k a, lišena ograda individualnog, t. j. stranog, telesnog čovjeka, opredmećena, t. j. p r o m a t r a n a k a o n e k a d r u g a s v o j a o d nj e g a r a z l i č i t a, b i t. Sva su o d r e đ e nj a božanske biti zato određenje ljudske biti “ (Ludvig Fojerbah, „Izbor iz djela“, str.62.). Da prema Fojerbahu religija sputava čovjeka, potvrđuje i ova rečenica: „Č o v j e k p o t v đ u j e u b o g u, o n o š t o n i j e č e k o d s e b e.“ (Ludvig Fojerbah, „Izbor iz djela“, str. 74.) U ljudsko porijeklo religije, Fojerbah nas uverava i rečenicom: „Bog je njegovo (čovjekovo – prim. L. K.) drugo ja, njegova druga izgubljena poslovica, u b o g u s e o n u p o t p u nj u j e; tek je on u bogu p o t p u n i čovjek.“ (Ludvig Fojerbah „Izbor iz djela“ str. 115.).

Čitajte JOŠ:

Marksističko-lenjinistički pohod na civilazaciju (I dio)