Putovanja Mihaila Petrovića Alasa po južnim oblastima
1 min read
Foto: wikipedia
Piše: Vojislav Gledić
Mihailo Petrović Alas je tridesetih godina XX vijeka bio učesnik nekoliko značajnih i korisnih ekspedicija. Tokom 1934. godine ovaj znameniti matematičar se ponovo zaputio na pomorsko putovanje sa ranijom okeanograskom ekspedicijom sa kojom je već ranije plovio, ali je sada smjer kretanja bio ka jugu Atlanskog okeana.
Ekspedicija je krenula iz La Rošela i imala za odredište ostrvio Gof na 45. stepenu južne geografske širine. Treba napomenuti da je tokom ovog putovanja Petrović praktično bio putnik, dakle nezvaničan član posade, koji nije imao nikakvo posebno zaduženje. I dok su ostali učesnici ekspedicije bili zaokuljeni obavljanjem odgovarajućih tačno utvrđenih planova i zadataka, Petrović je imao dovoljno vremena i mogućnosti da se posveti ne samo pažljivom posmatranju okolnih predjela, uživajući u beskrajnom plavetnilu Atlanskog okeana, već i da čita pojedine za njega zanimljive knjige, kao i da razmišlja o nekim važnim problemima. Petrović naglašava da je imao dovoljno vremena za razne meditacije i pronicanje u neka suptilna pitanja koja su ga poodavno zaokupljivala.
Petrović je iskoristio to putovanje da vodi mnogobrojne neobavezne, ali zanimljive razgovore sa posadom i sa pojedinim članovima ekspedicije. Bio je veoma uzbuđen i oduševljen samom činjenicom da mu se konačno pružila jedinstvena prilika da putuje južnim geografskim širinama.Tako se oblast njegovog putovanja proširila velikim dijelom Atlanskog okeana, od dalekih sevjernih do južnih geografskih uporednika. Posebno je bio obradovan kada je uvidio da će mu se pružiti šansa da sljedeće godine bude dio već tada planirane nove ekspedicije koja će ploviti ka južnim polarnim oblastima O tome sam Petrović posebno naglašava da: „Zadržao pravo da iduće, 1935. godine uzme sa njima učešće u ekspediciji koja će ići u Južnu polarnu oblast, gdje mu je namijenjen jedan prilično veliki i dosta težak posao“.
„Srpska književna zadruga“ je 1935. godine, u okviru biblioteke Savremenik (Kolo V, knj. 19) objavila Petrovićevu knjigu pod naslovom ,,Sa okeanskim ribarima“. Ta njegova knjiga ima 245 strana, ali i veoma mnogo ilustracija (ukupno 109 slika), tako da je predstavljala izvanredno lijepo i pogodno štivo, posebno za mlade čitaoce. Knjiga je veoma dobro primljena pa je kasnije ponovo objavljivana bilo u cjelini ili neka njena poglavlja i djelovi. Dajemo u nasavku kratak sadržaj te Petrovićeve knjige
Predgovor.
Od francuskih obala do Njufaundlenda.
Od La Rošela do Sern-Pjera i Miklona. Od Sen-Pjera do Magdalenskih ostrva. Od Magdalenskih ostrva na Ušću Sen-Lorana. Na ostrvu Antikosti. Pored obala Labradora. Niz hladnu Labradorsku struju.
Njufaundlend i njegovo stanovništvo.
Ostrvo i njegova glavna varoš. Prvi transokeanski kabl. Unutrašnjost Njufaundlenda i njegovi stanovnici. Zanimljivosti o životu u koloniji. Lovci foka na Faundlendu. Lokalni ribolovi na Njufaundlendu.
Industrijski lov bakalara na njufaundlendskim lovištima. Bakalar i njegova ekonomska vrijednost. Njufaundlendska riblja lovišta. Sa okeanskim ribarima udičarima na poslu. Sa okeanskim ribarima mrežarima na poslu. Indusrijska prerada bakalara. Istorija i pripadništvo njufaundlendskih ribolova. Pronalazak njufaundlendskih ribolova. Prve francuske ribarske kolonije na Njufaundlendu. Francuski ribarske kolonije u zalivu Sen-Lorana. Borbe i ratovi oko njufaundlendskih i sen-loranskih ribolova. Brodolomi u oblasti ribljih lovišta.
Mihailo Petrović ponovo 1935. godine, tada kao vitalan starac od 67 godine, odlazi na novo putovanje sa istim saputnicima sa kojima je i ranijih godina plovio. Ekspedicija je krenula krajem proljeća iz meditranske luke Marselj da bi se potom zaputila prema južnim krajevima, ovoga puta sve do same južne polarne oblasti. .Bilo je to neobično ubudljivo putovanje za velikog poklonika pomorskih krstarenja, koji je sa posebnim uživanjem posmatrao prolazak pored Madagaskara. Eksedicija je plovila sve do pojasa Antarktičkog okeana, do Kargelanskih ostrva. Ovoga puta je Petrović imao konkretan zadatak da ispituje način kako se moža blagovremeno i efikasno odrediti položaj, udaljenost i smjer plovljenja velikih ledenih santi koje predstvaljaju veliku opasnot po brodove koji se nađu u njihovoij blizini. Ovaj problem ga je izuzetno interesovao i o kome je ranije mnogo razmišljao, ali se i praktično bavi tokom ranijih putovanja. Taj problem ga je zanimao ne samo kao velikog matematičara, već i kao iskusnog i obrazovanog artiljerijskog oficira. Petrovića je, takođe, posebno zanimalo pitanje lova kitova, pri čemu se nastavlja na neka ranija razmatranja te problematike. O zaduženju koje je imao u toj ekspediciji Perović, između ostalog, navodi sljedeće:
„Posao se sastojao u provjeravanju jedne fizičko-matematičke metode za praćenje kretanja nevidljiih ledenih masa i ledenih bregova. Za morske plovidbe po noći u gustim maglama od važnosti je moći iz daljine na brodu osjetiti približavanje takve mase, sa kojom susret može biti fatalan, kao što je to u više ponatih prilikai bivao. Metoda koja daje jedan način da se to postigne, provjerena je godine 1931. i 1933. na ledenim masama Sjeverne polarne oblasti i određen je procenat njene tačnosti. Da li će i ukoliko taj procenat biti izmijenjen za ledene mase u Južnoj polarnoj oblasti?
Pitanje bi izgledalo čudno kad se ne bi znalo, da se te mase u jednoj i drugoj oblasti bitno razlikuju baš po onome elementu koji je od važnosti za osjetljivost instrumenta, a to je zapremina mase koja je nad vodenom površinom. Ledeni blokovi Sjeverne polarne oblasti postaju oburvavanjem i odronjavanjem ogromnih glečera na Grenlandu, i njihovim klizanjem i srozavanjem u more, gdje se poslije čitavog niza nestabilnih položaja najposlije stabilizuju u obliku ledenih masa koje strče po nekoliko desetina, katkad i pokoju stotinu metara nad morskom površinom, izlažući velike zapremine i mase bočnom zračenju i dejstvu na udaljeni instrument. Naprotiv, ledene mase Južne polarne oblasti postaju rasparčavanjem prostranih, a ravnih ledenih površina; one su većinom pločaste i izlažu srazmjerno malu površinu bočnom zračanju. To je razlog zbog koga se procent tačnosti metode, kao što se moglo i očakivati, pokazao znatno slabiji u južnoj oblasti. Ali je to trebalo provjeriti neposrednim posmatranjem.“
Naredne, 1936.godine izlazi iz štampe nova, četvrta knjiga Mihaila Petrovića, takođe u izdanju Srpske književne zadruge, pod naslovom ,,Po zabačanim ostrvima“ koja se pojavila u okviru bibliteke Poučnik. Ovom knjigom je, zapravo, Petrović obuhvatio oba prethodna putovanja u južne geografske oblasti, pri čemu daje, kao što je to uvijek radio, i mnoge veoma značajne i korisne podatke o drugim pitanjima koja dopunjuju njegov neposredni putopis. Knjiga je imala 294 strane i predstavlja najbolju i najzreliju putpisnu pripovijest koja prikazuje ovog pisca kao izvanrednog poznavaoca problematike koju obrađuje, ali i neobično zrelog i pronicljivog pisca koji na najbolji mogući način prenosi ono što smatra da je potrebno saopštiti svojim čitaocima. Inače, knjiga se sastoji iz tri dijela, pri čemu se u prvom obrađuje njegovo putovanje iz 1934, a u drugom iz 1935. godine, dok treća tretira problematiku industrijskog kitolovstva. Evo taksativnog navođenja sadržaja te Petrovićeve knjige:
- Ostrva južnog Atlanskog okeana.
Na ostrvu Svete Jelene. Od francuske obale do ostrva Svete Jelene. Na ostrvu Sveta Jelena. Napoleonovo putovanje do ostrva Sveta Jelena. Današnje ostrvo Sveta Jelena i njegova interesantnost. Po osamljenim ostrvima južnog Atlanskog okeana. Na ostrvu Tristan d’Akunja. Na ostrvu Gof. U pravcu ostrva Buve. U povrtku za Evropu.
- Ostrva južnig Indijskog okeana.
Po osamljenim ostrvima južnoig Indijskog okeana.
Od Francuske obale do Madagaskara. Od Madagaskara do ostrva Amsterdam i Sen-Pol. Dodir osamljenih ostrva sa svijetom. Na ostrvu Amsterdam. Na ostrvu Sen-Pol. Od ostrva Sen-Pol do Kergelenskih ostrva. Na ostrvima Kergelen. Naučni poslovi saputnika.
III. Kitolovna industrija
Industrijski lov kitova. Kit kao predmet lova. Stari način kitolova. Moderni način kitolova. Kratka istorija industrijskog kitolova. Današćnji kitlov u morima južne hemisfere. Pripadništvo kitolovnih oblasti južne hemisfere.
O putopisnoj prozi kao književnom načinu izražavanja Mihaila Petrovića dali su veoma pozitivne i laskave ocjene pojedini istaknuti predstavnici književne kritike. Ovdje ćemo se, međutim, zadržati da iznesemo samo jedan kratak fragment koji je iznio prof Filološkog fakulteta u Beogradu dr Slobodabn Ž. Marković 1968. godine u svom tekstu pod naslovom ,,Ličnost i književna riječ Mihaila Petrovića“, kojij je objavljen u ,,Spomenici Mihaila Petrovića“ publikovanoj povodom stogodišnjice naučnikovog rođenja:
„Specifičan karakter putopisnog, pripovjedačkog i esejističkog djela Mihaila Petrovića proizilazio je, prije svega, iz njegovog shvatanja tog stvaralaštva. Smatrao je i često, naročito u uvodnoj riječi u svoje putopise, isticao da rad ovakve vrste ‘nesigurno i niukoliko ne pripada književnosti.’
Priroda, život, mora i beskrajni okeani svojim čarima, ali i divljinama, oduševljavali su pisce, inspirisali ih i raspaljivali njihovu fantaziju, nalazili svoje mjesto u književnim djelima. Međutim, Mihailo Petrović je tvrdio da su predstave koje su dali pjesnici o onome što ih je inspirisalo u stvari, konstrukcija u koju su upleteni detalji za efekte, a koji zauzimaju centralno mjesto i iskrivljuju pravu sliku o životu, o okeanima, o ribolovu i naročito o liku ribara. Umjesto te deformisane predstave on je želio da pruži u svojim napisima ‘tačnu, realnu sliku o okeanskim ribarima, onakvim kakvi se jedino mogu vidjeti na velikoj svjetskoj pozornici ribolova. Ako čitalac sam nađe u tome mjestimice i kakve poezije, što se ovdje ni najmanje nije imalo u vidu, ona bar neće poticati od parazitskih primjesaka koji za realnu sliku ne znače ništa, već samo od onoga što stvar sama sobom nosi.’ (,,Sa okeanskim ribarima“, str. 9).
Dakle, iako naglašava da njegov putopis ne pripada lijepoj književnosti, on ipak dozvoljava mogućnost da se u njemu može naći poezija, ali poezija koju ispreda sam život. Drugim riječima, Mihailo Petrović je smatrao da pisanje o čovjeku, životu i prirodi treba da bude egzaktno, vjerno onome što se susrijeće, a bogatstvo fenomena koji se mogu vidjeti, ukoliko se vjerno prenesu, sami sobom su ljepota i poezija.“
Pročitajte još:
