Vukmirović: Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu

Današnji dan obeležava se kao spomen na 21. oktobar 1941. godine i krvavu jesen 1941. godine kada su nemačke okupacione trupe izvršile masovni ratni zločin nad civilima u Kragujevcu, ali i širom Srbije.

Istoričar Đorđe Vukmirović, autor knjige „Od slobode do stratišta – ustanak i nemački zločini u Jadru 1941. godine“, za naš portal podseća na stradanja našeg naroda tokom Drugog svetskog rata.

Srpske žrtve u Drugom svetskom ratu

Proteklo je više od 80 godina od okupacije teritorije Kraljevine Jugoslavije koju su izvršile snage nacističke Nemačke i njenih saveznika: Italije, Bugarske, Albanije, Nezavisne Države Hrvatske (NDH) i Mađarske u II svetskom ratu. Nekoliko dana nakon bezuslovne kapitulacije vojske Kraljevine Jugoslavije 17. aprila 1941. godine, narod jadarskog kraja nije prihvatio okupaciju, pa su 21. aprila u ataru sela Donji Dobrić kod Loznice četnici-komite, pružajući otpor, ubili nemačkog oficira, a dvojicu teško ranili. U ime odmazde, Donji Dobrić je potpuno spaljen, a stanovništvo zarobljeno.

Trideset prvog avgusta 1941. godine ustanici, predvođeni potpukovnikom vojske Kraljevine Jugoslavije Veselinom Misitom, oslobodili su Loznicu. Loznica je od 31. avgusta do 10. oktobra 1941. godine bila prvo slobodno veće naseljeno mesto u porobljenoj Evropi. Prvih dana septembra 1941. godine oslobođeni su celo Podrinje i Jadar od snaga nacističke Nemačke. Okupator je postao svestan da se na tlu Srbije vodi pravi rat i da, sa postojećim snagama, nema izgleda da uguši ustanak. Naredba, doneta na najvišem mestu nacističke hijerarhije, 16. septembra 1941. godine, od strane vođe i vrhovnog zapovednka nemačke oružane sile, Adolfa Hitlera, bila je početak akcije za gušenje ustanka. Za glavnokomandujućeg svih nemačkih snaga u Srbiji, postavljen je krvoločni general Franc Beme, kao odličan poznavalac prilika na Balkanu. Njemu su stavljene na raspolaganje tri već postojeće divizije u Srbiji, zatim 342. pešadijska divizija koja je dovedena iz Francuske, kao i ojačani 125. pešadijski puk. Njihov zadatak je bio da „prokrstare zamljom kojom je 1914. godine potocima lila nemačka krv“ i da budu njihovi osvetnici.

Istovremeno je doneta naredba feldmaršala Kajtela koja zahteva da se za jednog poginulog nemačkog vojnika strelja 100 civila, a za ranjenog 50.

Nemačka „kaznena ekspedicija“ ušla je 10. oktobra na slobodnu teritoriju Jadra, počinju sa operacijom „čišćenja Cera i Iverka“, sa ciljem da se obračunaju sa srpskim ustanicima. Međutim, partizani i četnici zajedno, presreli su jedan deo 342. divizije i 698. pešadijskog puka kod Gajića stene, ubili 8 nemačkih vojnika, a ranili 30 u bici koja je trajala dva dana. U znak odmazde i popunjavanja kvote „100 za jednog“ Nemci su počeli da terorišu srpska sela i ubijaju nedužno stanovništvo. Skoro da nije bilo mesta u ovom kraju koje nije pretrpelo pravu demografsku katastrofu. Skoro da nije bilo sela čije stanovništvo, starci, žene i deca nisu masovno ubijani, maltretirani ili deportovani u logore smrti. Smrt je zaigrala kolo koje je obuhvatilo sve živo, od nekrštenog deteta, do onemoćalog starca i starice.

Na desnoj obali reke Jadar, dvadesetak kilometara od Loznice, nalazi se selo Draginac. Decenijama od svog nastanka, Draginac, nije ničim skretao pažnju na sebe. Međutim, ono što se zbilo polovinom oktobra 1941. godine uvelo je ovo mesto u svetske anale genocida. Još uvek se u javnosti malo zna o stravičnom pokolju naroda našeg kraja od 13. do 19. oktobra 1941. godine, kada je u Dragincu, Koreniti, Velikom Selu, Cikotama, Lešnici, Tekerišu, Badanji, kao i u susednim selima streljano i ubijeno 2.677 civila. Najviše ih je streljano u Dragincu – 1.379.

To je bio prvi masovni pokolj nenaoružanog stanovništva, kao odmazda za otpor okupatoru. Nacisti su ubijali i decu u kolevkama, kao i novorođenčad. U navedenom periodu pobijeno je i masakrirano 305 mališana mlađih od 10 godina!!

Zločini se nastavljaju širom Srbije

Zločini u Kraljevu i Kragujevcu

Masovna streljanja u jadarskim selima, predstavljala su uvod za još veće zločine u Kraljevu i Kragujevcu. Povod za streljanje u Kragujevcu bili su nemački gubici na putu Kragujevac – Gornji Milanovac, a sve je počelo kada su četnici i partizani zajedno, 29. septembra, oslobodili Gornji Milanovac i tom prilikom zarobili deo nemačke posadne čete.

U ovoj borbi bilo je mrtvih na obe zaraćene strane, ali nemački gubici, 10 poginulih i 26 ranjenih vojnika, odredili su sudbinu Kragujevca. Naredbu o odmazdi za ove gubitke doneo je teritorijalno nadležni komandant 749. puka sa sedištem u Kraljevu, major Oto Deš.

Zadatak da sprovede akciju odmazde poveren je majoru Paulu Kenigu, kao najvišem nemačkom oficiru u Kragujevcu. Prva masovna streljanja Nemci su izvršili u okolini tog grada 19. oktobra 1941. godine. Tog dana su u selu Grošnica na silu prikupili i likvidirali 233 nedužna civila.

Za mnoge ljude širom planete 21. oktobar 1941. godine bio je samo jedan običan dan. Za Kragujevčane to je bio najbolniji dan u istoriji grada, pun krvi i suza nevinih ljudi, dan koji je obeležio njihovu prošlost, a obesmislio budućnost.

Nevini ljudi, dečaci i devojčice, čiste savesti, velikih snova i nadanja svojom krvlju ispisali su bajku koja se novim pokolenjima, sa tugom u srcu i setom u glasu, priča i danas. Ta „Krvava bajka“ o jednoj maloj zemlji na brdovitom Balkanu, u kojoj su umrle čete đaka samo u jednom danu, prepričavaće se i budućim generacijama jer zločin ostaje zločin za sva vremena i nikada se ne sme zaboraviti. Okrutni fašisti, bez morala i trunke ljudske savesti, kažnjavali su „bandite“, jer je za jednog ubijenog Nemca trebalo ubiti 100 Srba, a 50 za ranjenog.

A ko su za njih bili „banditi“ tog krvavog oktobra?

Obični nenaoružani građani, radnici, trgovci, profesori i njihovi đaci, mali čistači cipela, svi zajedno sjedinjeni u mučeničkoj smrti, postali su žrtve nadmoćnog, nemilosrdnog okupatora. Tog dana Nemci su izveli 2 800 ljudi pred streljački stroj kod Centralnog groblja srpske vojske iz 1914. i 1915. u Šumaricama kod Kragujevca. Streljanje je počelo u 7 sati ujutru i trajalo je do 14 časova popodne. Ubijeno je 2.796 nedužnih građana.

U spomen na žrtve streljanja čitav prostor Šumarica, pretvoren je u spomen-park u kome se, između ostalih, nalaze „Spomenik streljanim đacima i profesorima“, „Spomenik bola i prkosa“, „Spomenik čistačima obuće“, kao i Spomenik ubijenog odeljenja V/3.

Dan opomene i sećanja

Dvadeset prvi oktobar je dan opomene i sećanja, dan kada treba da zamirišu bosiljak i tamjan i zavlada muk širom naše zemlje, ne samo u gradu Kragujevcu! Nikada se ne smeju zaboraviti ubistva nevinih ljudi, prekinuta mladost dečaka i devojčica sa neostvarenim snovima, nedovršenim domaćim zadacima i neispričanim pričama.

Nikada se ne smeju zaboraviti stotine hiljada nevinih žrtava ustaških logora smtri u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: Jasenovca, Jadovna i Stare Gradiške; kao i logora u Srbiji: Sajmišta, Banjice, Šapca, logora u Jijincima i Nišu.

Ustaški logori za uništavanje dece

Podsećanje na 4 godine rata

Tokom četiri godine rata, od aprila 1941. do maja 1945. godine, više desetina hiljada srpske i druge dece je stradalo širom NDH. Za 74.360 dece, popisanih imenom i prezimenom, a starosti od jednog dana do 14 godina, je utvrđeno da je stradalo na teritoriji koju je obuhvatala tadašnja hrvatska država, kako navodi Dušan Bursać u svojoj knjizi „Anđeli u paklu“. Tokom Drugog svetskog rata, jedino mesto na svetu gde su postojali specijalni logori za uništavanje dece je bila Nezavisna Država Hrvatska!!!

Ustaše su srpsku decu klali, nabijali na bajonete, kuvali u kazanima, živu bacali u bunare, jame i pećine, gušili otrovima i sodom, uništavali glađu, žeđu i hladnoćom i na sve moguće načine a ustaška propaganda nastojala je svim silama da prikrije istinu o stradanju te nevine dece kako tada tako i danas poslie toliko godina. Veoma čest slučaj je bio i spaljivanje srpske nejači, a poslastica im je bilo da u kolevku stave slamu pa zapale, i tako bi izgorilo i dete i kolevka.

Pored spaljivanja ustaše su kuvale srpsku decu i od njih pravile sapun!! Ovakvih slučajeva je bilo mnogo. U okolini Gline su ustaše uhvatile 25-oro srpske dece, povezali im ruke na leđa žicom i poredali ukrug oko senika tako da su im noge bile unutra. Senik su zapalili a deci su izgorele noge do kolena, nakon čega su ih ustaše bacili na put gde su deca umrla u najvećim mukama. Svedoci govore kako su u Maglaju ustaše muslimani često prolazeći pevali: “Paveliću kada ćeš nam reći, da idemo srpsku decu peći!“

U ustaškom stanu u Gračacu su srpsku decu sekli živu, vadili im džigerice, pekli na žaru i davali majkama da jedu, a one su jele misleći da je to životinjsko meso. Mile Bajić, zemljoradnik iz Gabrića svedoči da je kad se vratio iz zbega pred ustašama kući, našao na ognjištu pod crepom svoje šetomesečno dete pečeno. U Divoselu su na Ilindan 1941. godine ustaše pekli dvoje dece na ražnju i terali Srbe da jedu meso!! Ovakvih primera je bezbroj.

Ovo je opomena istorije budućim generacijama. Istorije koju ne možemo promeniti, ali je možemo razumeti i ne smemo je zaboraviti. Šaljemo poruku da nikada i nikoga više ne okupe istorijske spirale mržnje, zla i nasilja, zaključuje Vukmirović.