Vukmirović o Aprilskom ratu: Okupacija je bila nepodnošljiv udarac srpskom nacionalnom ponosu!

7. april 1941. je bio drugi dan Aprilskog rata, sukoba između sila Osovine i Kraljevine Jugoslavije u Drugom svetskom ratu. Tog dana, Vlada Kraljevine Jugoslavije objavila je proklamaciju o početku rata s Nemačkom i Italijom i izdala naredbu o opštoj mobilizaciji.

O toj temi, za portal IN4S pisao je istoričar Đorđe Vukmirović, autor knjige „Od slobode do stratišta – ustanak i nemački zločini u Jadru 1941. godine“.

„Puč od 27. marta 1941. godine bio je direktan udarac na Hitlerovu sujetu. Poznato je da je Hitler bio jedan od onih Austrijanaca koji „još od 1914. godine u sebi nose antisrpski kompleks“. Za vođu nemačkog Rajha su srpski pučisti bili „britanski plaćenici“, „vojna klika“, „beogradski uzurpatori“, „beogradski zaverenički krug“, itd…

Na ovakvu reakciju dosta utiče i činjenica da su njegovi jedini zapadnoevrpski protivnici, Britanci, već bili prisutni u Grčkoj, pa je strahovao da će stvoriti zajednički front sa Jugoslavijom, koji bi trebao da zaustavi nemački prodor dalje na Istok. Zbog toga, Firer ne obraća pažnju na činjenicu da Jugoslavija nije otkazala pakt, štaviše nova Simovićeva vlada je iskazala lojalnost i Nemačkoj i Trojnom paktu.

Ovaj Hitlerov stav je bio pojačan činjenicom da je on sam bio austrougarski kaplar, pripadnik vojske i naroda koji je izgubilo Prvi svetski rat. Zato se u kritici puča posebno ističe srpska uloga u njegovoj organizaciji i tome da je rat Nemačke protiv Jugoslavije u stvari nastavak Prvog svetskog rata, čime je više puta izjednačavao Kraljevinu Jugoslaviju sa Kraljevinom Srbijom, nazivajući pučiste „srpskim zavernicima“ i „vladajućom srpskom militarističkom klikom“, a samu jugoslovensku državu je počeo da posmatra sa istog stanovišta sa kog su 1914. godine, Kraljevinu Srbiju posmatrale Nemačko carstvo i Austrougarska – kao potpaljivača rata i agresora.

Na taj način je bio prisutan jak antisrpski kompleks i srbofobija, koja je bila prisutna kod svih bivših vojnika austrougarske i nemačke vojske posle 1918. godine.

Sam rat protiv Jugoslavije, Hitler je predstavio kao rat protiv Srba i Srbije, a ne protiv Hrvata i drugih jugoslovenskih manjina. U tom ratu Nemačka je računala na aspiracije i separatističke težnje Hrvata i loše srpsko–hrvatske odnose, te je računala na njihovu podršku u slamanju otpora Jugoslovenske vojske. Čerčil piše da je „[srpski – Đ. V.] narod,…dugo progonjen osećanjem da ga hvataju u zamku, pokazao je svoj odvažni, herojski prkos tiraninu i osvajaču u trnutku njegove najveće sile“ i da je tim herojskim delom od 27. marta „Hitler bio pogođen u sam živac“.

Antifašističko raspoloženje naroda, uz britanska novčana pomaganja određenih oficira, omogućilo je grupi pučista na čelu sa generelom Dušanom Simovićem da izvrše državni udar, zbace vladu Cvetković-Maček i obrazuju novu kraljevsku vladu.

„Istorijsku prekretnicu 27. marta“, piše dr Nemanja Dević, „pratile su manifestacije narodnog oduševljenja, kako zbog promene državne politike, tako i zbog stupanja kralja na presto. Puč je simbolizovao opštenarodni srpski ustanak, koji je imao uporište i u crkvi i u vojsci i na selu; da nije bilo tog raspoloženja i gotovo jednodušnog protesta protiv dotadašnje državne prakse, teško da bi bilo kakav ozbiljniji britanski uticaj mogao da bude ostvaren.“

Maloletni kralj Petar II Karađorđević proglašen je punoletnim.

Pošto je formirana nova vlada, preko radija je u 4 časa ujutru puštena njegova proklamacija narodu u kojoj se u osnovnim crtama kaže da je on „u ovom teškom trenutku po zemlju odlučio da preuzme vlast“, pozvajući Srbe, Hrvate i Slovence da se „okupe oko Prestola“ i obavestivši narod da je mandat za sastav vlade poverio generalu Dušanu T. Simoviću. Iako zvanično nova vlada nije povukla i oborila sporazum od 25. marta 1941. godine postalo je jasno da će Jugoslavija (a u stvari Srbija i Srbi kao glavni krivci) biti kažnjeni.

Nova vlada je pokušala da izbegne rat slanjem jasnih poruka u Berlin i Rim da puč i smena vlade neće uticati na jugoslovensku spoljnu politiku.

Naime, novi ministar inostranih poslova, Momčilo Ninčić, pokušavao je da uveri Nemačku i Italiju da je puč „unutrašnja stvar Jugoslavije i da neće biti nikavih promena u dotadašnjoj spoljnoj politici.“ I general Simović je izrazio nemačkom poslaniku Herenu „iskreno žaljenje zbog nemilih događaja na beogradskim ulicama“, ali je razjareni Hitler je već doneo odluku da se Jugoslavija vojno uništi, a ministar spoljnih poslova, Joakim fon Ribentrop, je 28. marta javio Herenu da „ne vrši nikakve zvanične posete jugoslovenskim državnicima pod izgovorom bolesti.“

Nova jugoslovenska Vlada Dušana Simovića nije učinila mnogo kako bi se predstojeći sukob dočekao spremno, nije proglašena opšta mobilizacija, vojska nije bila pripremljena, itd… Tridesetog matra doneta je naredba o opštem aktiviranju, ali to nije isto što i opšta mobilizacija. Sve škole u Jugoslaviji, po naređenju Ministarstva prosvete, prestale su da rade 1. aprila 1941. godine.

Prevrat u Beogradu i rat koji je potom usledio u vidu nemačke odmazde, doveo je Srbiju i srpski narod u najveće iskušenje u njegovoj modernoj istoriji.

Srpski narod, ostavši bez države za koju je u prošlom ratu (1914-1918) uložio 1 247 435 života, ubrzo je izložen strahovitim egzodusu i genocidu sa svojih vekovnih ognjišta, u ime stvaranja čistih nacionalnih država, koje su služile nacističkom zavojevaču. Branko Petranović piše da se „cela ruševina Jugoslavije stropoštala na Srbiju“, a srpskom narodu pripisana je krivica ne samo za martovski prevrat 1941. nego i za 1914. godinu i niz drugih „izmišljenih“ krivica u međuratnom periodu.

Čim je primio vest o puču u Beogradu, Hitler je odlučio da se odmah izvrši napad na Jugoslaviju. Vođen svojom, posle 27. marta javno manifestovanom srbofobijom, vođa nemačkog Rajha je odlučio da se „srpski zaverenici“ nemilosrdno kazne, a samoj operaciji je dao naziv sa jakom simbolikom – „Kazna“ , koja je podrazumevala odvođenje na stotine hiljada ratnih zarobljenika u logore, svođenje Srbije na granice od pre 1912. godine bez atributa državnosti na unutrašnjem i međunarodnom planu.

„Prema Srbiji i srpskom narodu u celini“, piše Mirjana M. Zorić, „Hitler je u svom beskompromisnom stavu ostao dosledan tokom celog rata, pa čak i onda kada su interesi Trećeg Rajha na Balkanu iziskivali njegovu promenu.“

Oko 50 nemačkih, italijanskih i mađarskih divizija krenulo je u napad 6. aprila 1941. godine. Italijansko kraljevsko poslanstvo o tome je zapisalo:

„Ujutru u 6:15 časova izaslanik Nemačke telefonom me obavestio putem radija je saznao da je firer nemačkim trupama izdao zapovest za dejstvo protiv Jugoslavije (…) Ujutru u 7:10 prvi talasi nemačkih aviona počeli su da bombarduju Beograd (…) Tokom čitavog dana bombardovanje je bilo veoma intenzivno i gotovo neprekidno. Najstrašnije eksplozije desile su se oko 10:30.“

U napadu na Jugoslaviju nemilosrdno su bombardovani gradovi Srbije: Beograd, Kragujevac, Kraljevo, Niš i Leskovac.

Samo Beograd je tog dana imao blizu 4000 žrtava, a uništena je, između ostalog, i Narodna biblioteka sa kulturnim blagom neprocenjive vrednosti.

Pod komandom generala Lera, nemačka 4. vazduhoplovna flota bombardovala je Beograd 6. aprila 1941. godine. Mete napada nisu bili samo vojni objekti, već i železnička stanica, električna centrala, pijace, školske zgrade, bolnice, porodilište, itd…

„Uništeno je preko 600, teško oštećeno preko 1 600, a delimično oštećeno preko 6 800 zgrada.“

Protivavionska odbrana i malobrojni lovački avioni dejstvovali su prvog dana izolovano, mada u nekim slučajevima hrabro. Italijanski poslanik ipak kaže da je nastalo „opšte bežanje iz zastrašenog grada“. „Po priznanju nemačkih oficira“, saznajemo iz istog dokumenta, „to je bilo najkompletnije bombardovanje nekog grada puno efikasnije od Varšave, jedino uporedivo sa Koventrijem.“ Ove događaje je u svojim Memoarima zabeležio i tada poručnik jugoslovenske vojske, a kasnije kapetan i četnički vojvoda, komandant Prvog ravnogorskog korpusa, Zvonimir Vučković. On piše:

„Te druge noći rata prošao sam kroz Beograd sa jednog kraja na drugi, od Topčiderskog brda do Pančevačkog mosta, a da nisam sreo ni živu dušu. Ruševine na kojima je tinjala vatra i odjek mojih koraka kroz puste, bombama prokopane ulice dodavali su osećaju jeze u samrtnoj tišini grada koji je do juče vrveo životom. Posle prvih vazdušnih napada u kojima je izginulo oko pet hiljada građana, stanovnici Beograda razmileli su se po obližnjim selima i zaseocima da bi spasili gole živote.“

Vrhovna komanda jugoslovenske vojske, kao i komande pojedinih rodova oružja, trebalo je za vreme mobilizacije, dakle od 1. aprila, budu na svojim mobilizacijskim mestima. Međutim, početak rata ih je zatekao u Beogradu, iznenadio i zbunio. U Banju Koviljaču stigla je, 6. aprila, Vrhovna komanda i general Dušan Simović u svojstvu načelnika štaba. Tu je došlo i Ministarstvo vojske i mornarice, a Komanda vazduhoplovstva u Lešnicu, dok se vlada sklonila u Užice. Zbog toga u toku celog dana 6. aprila nije objavljeno nikakvo zvanično saopštenje o početku rata, niti je proglašena opšta mobilizacija.

Naime, Vrhovna komanda je u Koviljaču stigla bez svog bataljona za vezu, tako da je morala komunikacije da uspostavlja preko pošte u Banji Koviljači.

Jedan četnički jurišni bataljon je obezbeđivao Vrhovnu komandu.

Drugog dana rata, 7. aprila, je proglašena opšta mobilizacija – objavljena je plakatima i drugim sredstvima oglašavanja. Vrhovna komanda jugoslovenske vojske uputila je naređenje koje je određivalo dalje učešće vojnih obveznika u ratu.

„U 2 časa 12. 04 [1941. godine – Đ. V.] čuli smo strašnu tutnjavu to nas je upozorilo da su mostovi na Savi dignuti u vazduh; u 5 časova dignuti su i mostovi na Dunavu. Posle se shvatilo da je to bio čin uzaludne pakosti, ali za nas je tada svaka pretpostavka bila moguća srpske trupe su se još nalazile u okolini i nije bilo isključeno da se usred neobaveštenosti srpskog generalštaba čak pokuša sa odbranom Beograda.“

Evidentno je da se jugoslovenska vojska, u dokumentu italijanskog kraljevskog poslanstva, naziva „srpskom vojskom“, što pokazuje odnos neprijatelja prema tom narodu, i realnu pretpostavku sila Osovine da su im Srbi jedini i isključivi neprijatelji na ovim prostorima. Brzo su fašističko-nacističke snage slomile otpor jugoslovenske vojske. Rat je završen 17. aprila, aktom o bezuslovnoj kapitulaciji. Kapitulacija jugoslovenske vojske potpisana je u Beogradu, a potpisnici su bili general Maksimilijan fon Vajks, sa nemačke i Aleksandar Cincar-Marković i general Radivoje Janković, sa jugoslovenske strane.

„Kapitulacija je podrzumevala“, piše Kosta Nikolić, „odvođenje u zarobljeništvo jugoslovenske oružane sile; razoružavanje kapitulirane armije i predaju oružja i celokupnog ratnog materijala; predaju svih dokumenata iz Predsedništva vlade i Ministarstva spoljnih poslova i vojske; predaju kopnenih i obalskih utvrđenja“. Vojnim licima zabranjeno je napuštanje zemlje, a svi oni koji bi se suprostavili silama Osovine, proglasiće se za odmetinke. Odredbe su stupile na snagu sutradan, 18. aprila, tačno u podne.

Srbi, narod koji je posle uspešnih ustanaka i oslobodilačkih ratova tokom XIX veka, posle junačkih ratova od 1912. do 1918. godine, bio je suočen sa brzim slomom i kapitulacijom jugoslovenske vojske i raspadom države. Narod koji je verovao u snagu i nepobedivost svog oružja nije mogao mirne duše da prihvati ovakav poraz. Kod mnogih ljudi je vladalo raspoloženje i vera, ali velika iluzija, da se Nemci mogu pobediti kao Turci i Austro-Ugari u prošlosti. Neslavnu kapitulaciju jugoslovenske vojske zabeležila je sva svetska štampa „od severa do juga i od istoka do zapada Zemljine kugle“.

Kralj i vlada generala Simovića napustili su zemlju 15. aprila i otišli u London, u kojem su se nalazile vlade nekoliko porobljenih evropskih država.

Uništenjem jugoslovenske državnosti u Aprilskom ratu rušile su se osnove „versajske Jugoslavije“, koja je za Treći Rajh i njegove satelite predstavljala „neprirodnu državnu tvorevinu“, čiji su Srbi tvorci jer je ona bila rešenje njihovih nacionalnih interesa. Po Hitlerovoj volji Kraljevina Jugoslavija je razbijena kao država, a njena teritorija podeljena između Nemačke, Italije, Bugarske i Mađarske.

Srbi u svojoj matici i oblastima koje su pripale susednim državama, odmah po uspostavljanju okupacije, su bili izloženi raznim merama eksploatacije, političke diskriminacije, denacionalizacije, brutalnom teroru i masovnim zločinima. Sve te mere, koje je Hitler preduzeo, radi „sprečavanja svakog otpora, kako bi se ovom narodu uništila vera u budućnost“, imale su jaku antisrpsku notu.

Na tlu Hrvatske, Bosne i Hercegovine, bez Dalmacije, 10. aprila 1941. godine ustanovljena je kvislinška, klerofašistička, rasistička, buduća genocidna tvorevina – Nezavisna Država Hrvatska (NDH).

Nacistički vojnici su dočekani kao oslobodioci u Zagrebu, a sličan doček nemačkim trupama su u Skoplju i Velesu priredili bugarofili, koji su mahali bugarskim zastavama i klicali Hitleru, Musoliniju i kralju Borisu. Pored izdaje Hrvata i ostalih pronacistički nastrojenih elemenata, veliki unutrašnji problem za jugoslovensku državu, bile su nacinalne manjine Folksdojčera (“domaćih Nemaca“), Albanaca i Mađara, svi neprijateljski raspoloženi prema državi u kojoj su živeli.

Italija je najveći deo Kosova i delove Makedonije i Crne Gore priključila Velikoj Albaniji, dok je u Crnoj Gori, oslanjajući se na domaće separatističke snage, pokušala da stvori nezavisnu crnogorsku državu.

Formalno i NDH je pripadala italijanskoj političkoj sferi uticaja, ali je general Glez fon Horstenau nosio titulu „nemački opunomoćeni general u Zagrebu“ i predstavljao je nacističku vojsku pri ustaškoj vladi.

Od Srbije je, uglavnom, ostala predkumanovska teritorija sa delom Kosmeta i Raške oblasti. Banat je bio pod upravom nemačke nacionalne manjine.

„Nigde kao u Srbiji“, piše Vasa Kazimirović, “dobro su to znali Nemci, a sa njima i Britanci, slom jugoslovenske države nije izazvao takve traume.“

Okupacija je bila „nepodnošljiv udarac srpskom nacionalnom ponosu“.

Pored udarca na nacionalni ponos, kapitulacija vojske Kraljevine Jugoslavije značila je i razoružavanje njenih oružanih snaga. Svaki vojni obveznik je bio dužan da preda svoje oružje, što su mnogi srpaki vojnici, vaspitani u slobodi i za slobodu, odbijali da učine.

Velimir Terzić navodi i broj zarobljenih „jugoslovenskih“ vojnika (zapravo 90% su činili Srbi), pa piše da je u nemačkom zarobljeništvu završilo oko 200.000 ljudi, mada neki izvori navode daleko veću cifru – do 398 000 zarobljenika. Kosta Nikolić, citirajući jedan nemački pregled od 4. maja 1941. godine, navodi da je zarobljeno 6 298 oficira i 337 864 vojnika.

Napomena: Tekst je objavljen 7. aprila 2023. godine na našem portalu IN4S